“Familia batek gorputz baten identitateari buruzko informaziorik lortzen badu, lasaitasuna da tragediaren barruan” - Ahora
Eduki publikatzailea
José Pablo Barybar (Lima, Peru) arkeologo espezializatua da giza hondakinak hobitik ateratzen eta kriminalistika teknikak erabiltzen. Giza eskubideen aurkako abusuen aurkako borrokak bultzatuta, Barybar mundu osoan zehar ibili da, gizateriaren aurkako gatazka eta krimen ugariren biktimak bilatzen eta identifikatzen parte hartuz. Nazio Batuetako Pertsona Desagertuen eta Auzitegi Zientzien Bulegoko kide gisa, Argentinan, Guatemalan, Kongon, Etiopian, Ruandan edo Balkanetan ikertu du. Duela urte batzuetatik, pertsona migratzaile hilak edo desagertuak bilatzen eta identifikatzen ari da, Gurutze Gorriaren Nazioarteko Batzordearen (CICR) eskutik, eta proiektu pilotu bat garatu du, Espainiako Gurutze Gorriarekin batera Espainian ezartzen ari diren Kanariar Uharteetara inoiz iritsi ez ziren pertsonei izena eta kontakizuna jartzeko.
Zertan dihardu auzitegiko antropologoak?
Historikoki, auzitegiko antropologoa giza hondarrez arduratzen den pertsona da, hau da, eskeleto-erredukzioaz, hezurrez, funtsean, testuinguru mediko legaletan, krimenetan, gerra-krimenetan eta estiloaren araberako kasuetan. Horixe egiten du, funtsean, auzitegiko antropologoak. Pertsonaren adina eta sexua zehazten ditu, agian pertsona nola hil zen ikusten lagunduko du…
Nazio Batuen Desagertutako Pertsonen eta Auzitegi Zientzien Bulegoko kide izan zara. Zer lan egiten zuen han, eta zer gatazka edo krimen ikertzen dira?
Nik Pertsona Desagertuen eta Auzitegiko Zientzien Bulegoa sortu nuen Kosovon Nazio Batuetarako 2002. urtean, nahiz eta ez dudan gogoratzen, eta nahiko agintaldi zabala genuen: desagertutakoak ahal zen neurrian bilatzea, Kosovon gatazka horren ondoren (1998 - 1999) eta legezko sistema medikoa aldatzea.
Zertan datza CICRren eskutik koordinatzen ari den proiektua?
Kanarietan hasi dugu pilotu hori, eta orain instituzionalizatzen eta Andaluziara nahiz Levantera zabaltzen ari da, eta ideia oso ekuazio aritmetiko sinplea da. Puntu jakin batetik zenbat jende ateratzen den eta beste puntu jakin batera zenbat iristen den baldin badakigu, badakizu zenbat falta zaizkizun, zenbat ez ziren iritsi. Ideia bi gauzatan laburbiltzen da nagusiki. Lehena, iristen ez diren kasuetan erantzuna ematea da, pertsona hori atera zela, patera bat hainbeste jenderekin atera zela eta ez zela iritsi jakitea, eta familiari hori esan ahal izatea, gutxienez. Eta bestea iritsi zen jendearen informazioa erabiltzea, adibidez, gorpu bat identifikatzeko. Identifikatu gabeko gorputzak identifikatzen laguntzea agintariei.
Nolakoa da aplikatzen den metodo zientifikoa?
Sareen ikuspegia dugu, batez ere, eta sareen logika Facebook erabiltzearen berdina litzateke. Gu lagunak gara Facebooken, baina hirugarren pertsona bat zure laguna da, baina ez da nire laguna, ni pertsona horrengana iritsi ahal izateko zure ordez egon behar dut. Orduan, ideia egurretik pixka bat botatzea da, nahitaez bilatzen ari ez diren pertsonengana iristeko. Eta nola egiten da hori? Gauza askori buruzko informazioa gehituz, hala nola fruta mota asko dituen zuku superkontzentratu baten laburpena egitea, horixe da ideia.
Zergatik egiten du CICRk? (konpromisoa. migrazio-bidea aldatzea, desagertuen gertakari-kopurua aldatzea) Zein herrialdetan?
Nik uste dut CICR laguntza teknikoa ematen ari dela, batez ere, Espainiako Gurutze Gorri guztiz gai bati. Gai nagusia da guk balio erantsia dugula, Espainiako Gurutze Gorrian ez dagoen espezialitate bat, adibidez, auzitegiko gaia. Ikuspegi berri horretarako, zuek hemen Espainian beste batzuek ez dituzten abantailak dituzue. Itsas salbamendu bat duzue, oso faktore garrantzitsua dena, eta gainera zuek zaudete aztergai guztietan -
Espainiarekin hasi gara, pilotua Espainia da, eta mundu ideal batean, funtsean, Mediterraneoan ekialderantz pixka bat gehiago aurreratzea izango litzateke asmoa.
Nolakoa izan da proiektuaren ardatz kronologikoa? Planteatzen denean, hasten denean…
Beste zein eragilerekin ari dira lanean?
Denbora asko daramagu proiektuan, baina pandemiak ez zuen asko lagundu. Iaz hasi ziren hormako adreiluak jartzen, eta pilotua 2021. urtearen erdialdean hasi zen, gutxi gorabehera. Irailerako lehen emaitza genuen, berreraikitako lehen gertaera. Oso proiektu gaztea da.
Bi lankide ditugu, Kanarietan, Tenerifen. Espainiako Gurutze Gorriko kideak, CICR ekonomikoki laguntzen ari direnak. Landu ahal izateko, trebatu egin ditugu, eta ezagutzaren, elementuen, tresnen eta abarren transferentzia egin dugu. Ideia garrantzitsuena da azkenean transferentzia bat dela, gaiaren ernamuinari ekiten laguntzen ari garela eta gero bere urratsez urrats aurrera egingo duela.
Zer berezitasun ditu Espainiarako migrazio-bideak? Eta zehazki Kanarietan?
Kanarietako ibilbidea zatitu egin beharko litzateke, nik esango nuke biderik konplexuena dela. Sinpletasuna eta konplexutasuna ditu. Erraza da, izan ere, Ganbiatik Marokoko hegoalderaino, ontziratze-leku guztiek Kanarietan bat egiten duten herrialde ugari dituzu. Zati sinplea da, komatxoen artekoa. Eta zati konplexua da Atlantikoa dela biderik hilgarriena, Kanarietara iristen ez den jendea ozeanoaren erdian geratzen delako, edo Cabo Verden edo Kariben amaitzen delako. Heriotza-tasa oso handia da, baina gorputzik gabeko heriotza-tasa da.
Urtero desagertzen diren pertsonen gutxi gorabeherako kalkulurik badago?
Gai korapilatsu batera goaz. Azterketa bat egin dugu 2014tik 2019ra Espainian, Italian eta Grezian. 5 urteko aldi horretarako, OIMek 19.000 pertsona desagertu edo hil aipatzen ditu, hau da, ez dakigu. Hiru herrialdeetan berreskuratutako gorputzen ehunekoa zenbateko horren %13 baino ez da, hau da, oso txikia. Horrek esan nahi du “desagertuak” batez ere hilda dauden baina gorputzik ez duten pertsonak direla.
Norena da itsasoan hildako migratzaileak identifikatzeko betebeharra?
Lurraldearen arabera, hau da, lurraldeko urak badira, lurraldeak esan nahi du herrialde bakoitza dela bere lurraldean, itsasoan edo lehorrean, hiltzen diren pertsonak identifikatzeko arduraduna. Orain, nazioarteko uretan badira, eta funtsean ez badago inolako esku-hartzerik, galdera guztiz irekia da.
Zer esan nahi du familientzat senide bat desagertzeak, agian hilda egongo zena, baina ez dela maila emozional, ekonomiko, sozial eta abarretan ziurtatu?
Arazo nagusia galera anbiguoa da funtsean, jakin gabe irteten diren pertsonak dira, linbo batean daude, bizirik egongo da?, hilda egongo da? Ez dago gorputzik, orduan nola ziurta dezaket hilda dagoela? Izan ere, pertsona baten zortea bizia edo hilda dago, eta, zortea izateko, pertsona bizi baten gorputza behar du. Orduan, arazoa da nola eraldatu dugun daukagun informazioa, familiei gutxienez duelu bat hasteko aukera emango dien zerbait, agian ez dute onartuko, baina gutxienez duelu hori hasi ahal izango dute, pertsona hilda dagoela eta gorputzik ez dagoela pentsatzeko.
Ekonomikoa beste maila bat da. Nire ustez, gure erantzukizuna da nolabaiteko erantzuna egitea, zentzuzkoenetik haratago. Baina estatuek, bai jatorrizko herrialdeek bai helmugako herrialdeek, biek izan baitezakete horretarako trukerik, desagertzeagatiko absentziaren ziurtapena erraztu beharko lukete, adibidez, edo pertsonei beren bizitzekin, herentziarekin, ezkontzarekin edo beste edozein gauzarekin jarraitzeko aukera emango dien lege-agiria.
Zer egin ohi dute familiek senidearen berririk ez dutenean? Norengana jotzen dute?
Begira, normalean familiak leku guztietara joaten dira, gu izan ezik, lehenik. Lehenik eta behin, sare sozialak, hainbat whatsapp-talde, dena dela. Familiak informazioa denbora errealean lortzen saiatzen dira. Aukera guztiak kentzen dituztenean, agian Gurutze Gorriaren mugimendura joango dira, aukera guztiak agortu baitituzte. Asko ustiatu behar da, halaber, lehen une honetan gizarte-sareak eta jendea joaten den gainerakoak, begien bistakoa baita sarea erabiltzea dela ezagunena.
Zer esan nahi du familientzat hilda dagoen senide bat identifikatzeak?
Arazoa ixteko aldia, funtsean. Zein dira pertsonak identifikatzeko aukerak, inolako identifikaziorik ez duen hondartzan gorpu deskonposatu bat aurkitzen denean? Ez da hain erraza. Hor arazo beraren bi zati daude, hau da, agintariek gorputz bat berreskuratzen dute, baina zerbait falta zaie konparatu ahal izateko, gorputz hori pertsona jakin bat dela jakin ahal izateko. Familia batek, ordea, gorpu baten identitateari buruzko autoritatea, informazio-motaren bat, lortzea lortzen badu, lasaitasun bat da tragedia baten barruan, itxi egin dezakezu. Nolanahi ere, ixteko elementua da, ebaketa bat.
Plataforma bat sortzen ari gara, informazioa erabiltzen duten eragile guztiek informazioa partekatzeko aukera izan dezaten. Zer puntutan dago plataforma hori, eta Fiskaltza edo segurtasun-indarrak sartu dira hor?
Denbora guztian bultzatu dudan eta berresten dudan ideia da datuak erabiltzeko gure logika aldatu beharra dagoela, informazio-jabeena baino erabiltzaile-sistema bat gehiago izateko. Bakoitzak informazio-zati bat du, baina arazoa da nola gehitzen dugun informazio guztia, erantzunak bizkortzeko edo agintariei gorputz bat identifikatzen laguntzeko behar dugun informazioa hortik ustiatzeko. Horren konponbidea plataforma bat litzateke. Gu, CICRk Parisen duen ordezkaritzan, izango litzatekeenaren edo funtzionatuko lukeen prototipoa sortzen hasi gara. Datorren urtean prest edukitzea espero dut, eta hor eztabaidatu ahal izango da nola inplika daitekeen, inplika daitekeen ala ez, edo hobetzen den... Segurtasun-indarrekiko harremana beste eztabaida bat da; izan ere, gogora dezagun bi agindu guztiz ezberdin direla, gure agintaldia humanitarioa da, nortasunak leheneratzeko eta familiei erantzuteko mandatua da funtsean. Gauza baten edo bestearen arteko lankidetza-maila ez dut oso argi ikusten; une honetan ere ez dago artxibo judizialetarako sarbidea ematen didan mekanismorik, esate baterako, sumario-sekretuagatik, eta abar. Beraz, nik uste dut oraindik ez gaudela hor, eta ez garela hor egongo oraingoz.
Mugimenduaren printzipioen barruan, proiektu honek, ezbairik gabe, gizateriaren printzipioari erantzuten dio, ezta?
Guztiz, horixe da, hain zuzen, ikuspegi desberdina, edo Mugimenduak arazo horri ematen dion begirada desberdina. Mugimenduak begirada humanitarioa ematen du hemen. Gure interesa ez da jakitea zergatik edo nork egin zuen zer, baizik eta jakitea ezen, pertsona hori atera bazen eta iritsi ez bazen, nik familiari zerbait esan diezaiokeela, zentzuzkoa baino zerbait gehiago. Pertsona hori iritsi eta hilda iritsi bada, agintariei lagun diezaieke pertsona hori identifikatzen eta familiarenganako galera ziklo hori ixten.
Senideak desagertu diren senide horien identifikazioa erreklamatzeko agintariengana edo erakundeetara noraino joaten diren zalantzak daude, azken finean prozesua irregularra izan delako.
Hautakorra baino gehiago gaude, irteerarik gabeko kalexka batean gaude, hau da, guk krimena ikertzeko erabili ohi dugun logika erabiltzen jarraitzen badugu, ezin izango dugu konpondu ertz asko dituen arazo bat. Adibide bat. Neska bat iristen da bere ama ez den pertsona batekin, izeba batekin; neskatila lurraldean hiltzen da, izeba X izan daitekeena hiltzen da eta esaten du neskato horrek izen hori duela, herrialde hartatik datorrela, etab. baina agintariek ezetz esaten dute, DNA nahi dut. Gurasoak erkidegoko beste herrialde batean daude, irregulartasun-egoeran. Hemengo agintari judizialek herrialde horrekiko lankidetza judizialari deitzen diote, funtsean, jende horren DNA lortzeko; izan ere, pertsona hori irregularra da, eta lankidetza judizialak polizia judiziala eskatzen du funtsean. Benetan espero dugu pertsona irregular horiek poliziara joatea, DNA lagina eman eta bota ahal izateko? Nik nekez ikusten dut.
Eduki publikatzailea
Banner Home
