Pax Dettoni: “Hezkuntza emozionalak portaera zintzo ikusgarri eta ikusezinen batura izan behar luke” - Ahora
Eduki publikatzailea
Pax Dettonik asko daki emozioei buruz.' Eta are garrantzitsuagoa dena: asko daki nola kudeatu eta haietaz ikasten. Gizarte Antropologian eta Kulturan lizentziaduna da, eta Antzerki Ikasketetan masterra du. Kontzientziaren Antzerkiaren metodologiaren sortzailea da, eta, hain zuzen ere, antzerkiaren berezko baliabideak erabiliz emozioei aurre egiten ikastea proposatzen du. Ekimen hori interesgarria da haurrentzat, baina baita helduentzat ere, En Sus Zapatos eskolako elkarbizitza-programaren emaitzek erakusten dutenez, eta agerian uzten dute gizartea hobea izan dadin enpatia apur bat gehiago baino ez dela behar.
Zein dira emozioen identifikazioan eta kudeaketan hezteko gakoak, batez ere haurtzaroan bezalako kolektibo batean?
Haurren adimen emozionala hezteko lehen giltzarria erreferentziako helduaren portaera da. Hau da, eredu heldu horren kalitatearen arabera, haurrak lehen ikaskuntza sozioemozionalak egingo ditu: lerro zuzenean edo ez. Adibidez, ez badugu nahi haurrek ahotsik hartzea eta oldarkortasunez erantzutea, ez litzateke egokia izango oihu egitea anaia txikia ez gogaitzeko eskatzeko, edo mehatxuak erabiltzea eskolan ez gogaitzeko.
Emozio-hezkuntzak ez luke izan behar ezagutza intelektual multzo bat, txikienek ulertu, ikasi eta integratu behar dutena; aitzitik, portaera onuragarri ikusgarrien eta ikusezinen batura izan behar luke (barne-erabilerarakoa), irakasleak, amak, aitak, osabak, begiraleak edo amonak, batez ere 8/9 urtera arte, beren aurrean erakusten dutena.
Hala, txikienek beren emozioak identifikatzen ikasten dute (ikasi gabe), eta, horrez gain, emozio guztiek ez dituzte eramaten ongia egiten duten portaerak, eta, horregatik, pixkanaka, beste pertsona batzuei edo geure buruari kalte egin diezaieketen emozioen gaineko trebetasuna irabazi behar da. Gero, helduagoak direnean, azalpen sakonagoak partekatu ditzakegu haiekin, eta baliabide zehatzak eman, gaitasun sozioemozionalak hobetzeko.
Emozio bat identifikatu ondoren, nola kudeatzen da ahalik eta hobekien?
Sentitzen dugu emozio bat bahitzen ari zaigula (hau da, haren bulkadak gure jarduera zehaztu nahi duenean), gure gorputzean eragiten dituen erreakzioak ikus ditzakegulako. Adibidez, amorruak baraila, bizkarra edo ukabilak tenkatuko dizkigu. Gainera, emozioak, bahitzean, gure arnasketa ere aldatuko du. Emozio-bahiketa horretaz ohartzean, ia aske gaude, emozioa kudea dezakegulako eta gure portaeraren kontrola hartzen jarrai ez dezan. Horregatik, hain da garrantzitsua sentitzen dugun emozioa identifikatzea, hura izendatzean baino ez baikaude, nolabait, haren kudeaketari hasiera ematen.
Emozio batek bahitu gaituela edo egiteko zorian dagoela identifikatu dugunean, arnasketa kontzientera jo dezakegu lasaitzeko (lasaitasuna emozio-bulkadaren etsairik okerrena baita), eta, gero, pentsamendura ere jo dezakegu helburu berarekin. Kudeaketa emozionalarekin, gure emozioen “ordenaren” arabera jardutea eragozten dugu, eta egoera jakin baten aurrean gure “niak” erabaki dezan errazten dugu.
Kontzientziaren Antzokiari eskaintzen diozu, zuk sortu duzun antzerki-metodologiari, zertan datza zehazki?
Kontzientziaren Antzerkia antzerkian oinarritutako ikaskuntza sozioemozionalerako metodologia bat da. Haren berezitasuna da emozioak pertsonifikatzen dituela, hau da, ikusezina ikusarazten duela, adimen emozionalaren oinarrizko kontzeptuak erakusteko helburu artistiko eta pedagogikoarekin. Emozioen kontzientzia hartzea errazten du, emozioak identifikatzen, kudeatzen eta besteengan onartzen ikasteko, baita gatazkak modu positiboan konpontzen ikasteko ere. Antzerki mota honek kudeaketa emozionala, enpatia, gupida, asertibitatea, barkamena eta ontasuna biltzen ditu bere lanetan (bai proiektuetako parte-hartzaileek sortzen dituztenetan, bai nik idazten dudanean).
Kontzientziaren Antzokiaren bidez, helduen, gazteen eta haurren heziketa emozionala eta gaitasun sozioemozionalen garapena sustatzen dira, indarkeria prebenitzen eta bake-kultura eraikitzen laguntzeko. Horregatik, 2010ean arte eszeniko gisa sortu nuen metodologia hori, 2013tik aurrera hezkuntza-eremura eraman nuen, Espainian, Latinoamerikan (Guatemala eta Txile) eta Marokon zenbait proiekturen bidez. 2017an, hartatik abiatuta, “En sus Zapatos: Un Espacio de Empía Activa” metodoa sortu zuen, ikastetxeei alfabetizazio emozionala helarazteko, bizikidetza sustatu eta bullying-a prebenitze aldera. Dagoeneko 100 ikastetxe baino gehiago eta 50.000 pertsona baino gehiago (irakasleak, familiak eta ikasleak) lortu ditu. Gainera, 2019tik aurrera, “En sus zapatos” Madrilgo Erkidegoan ezartzen da modu instituzionalean.
Zer abantaila eskaintzen dizkie proposamen honek irakasleei, alde batetik, eta haurrei, bestetik?
“En sus Zapatos” programaren bidez, lehenik helduak, irakasleak eta familiak trebetasun sozioemozionaletan trebatzen dira (identifikazioa eta kudeaketa emozionala, enpatia aktiboa eta gatazkaren ebazpen positiboa), Kontzientziaren Antzokia erabiliz, eta, ondoren, ikasleak metodo berarekin presta ditzakete: kateko ikaskuntza bat da, eskola-komunitate osora iristen dena. Beraz, lehenengo abantaila –agian– helduengan oinarritzen den metodo bat da, horretan haurrak hezten baitira. Hau da, abiapuntua da adingabeek batez ere adibidearen bidez ikasten dutela, erreferentziako helduengandik jasotzen duten ereduaren bidez. Horregatik, hasierako fokuak irakasleen eta familien “autohezkuntzan” egon behar du.
Bestalde, helduek zein ikasleek antzerkia egiten dute ikasteko. Hau da, barre egiten, partekatzen, sortzen, jolasten eta taldean hausnartzen duten aldi berean, emozionalki alfabetatzen dira, harremanak estutzeko ikuspegi errukiorra garatzeko, eta, hartara, ikastetxeko eta ikasgelako bizikidetza hobetzeko. Abantaila: ikasi, elkarrekin bizi eta hazi egiten dira. Denek eraikitzen dute bake-kultura bat beren ikastetxean.
Zer ematen du antzerkiak emozioei buruzko hezkuntzan?
Antzerkia berez da bere pertsonaien emozioetan nabigatu eta arakatzeko aukera ematen digun artea, hau da, gugandik atera eta besteen oinetakoetan jartzen gaituen artea.
Kontzientziaren Antzerkiak, bereziki, asko laguntzen digu, emozioak gure pertsonaietatik bereizitako pertsonaia gisa ikusteko aukera ematen baitigu: amorrua, tristura, beldurra edo alaitasuna “niaren” pertsonaia desberdinak dira. Horrela, bi aktorek, edo gehiagok, pertsonaia bera irudikatuko lukete, eta horrek jendeari ulertarazten dio gu ez garela gure emozioak, eta horregatik kudea ditzakegu. Helduengan nahiz haurrengan, emozioak pertsonalizatzeak emozio horiek hobeto ezagutzen laguntzen digu, eta askatasunean jarduteko “barne-borroka irabaz diezaiekegula” onartzen.
Gainera, Kontzientziaren Antzokiak, bere lanen bi amaierei esker, gure portaeran emozioak agintzen dituzten egoeren ondorioak aztertzen laguntzen digu, eta hori gertatzen ez denean ere bai. Gero, ikusleek ikusitakoari buruz gogoeta egiten dute, eta espazio eszeniko hori elikagai bihurtzen da klaustroaren edo ikasgelaren artean ikuspegi enpatikoa eta konpasiboa zabaltzeko.
Emozio onak eta emozio txarrak daude?
Ezinbestean, gizaki garelako, etengabe sentitzen ditugu emozioak. Beraz, emozioak barne-errealitate bat dira, eta harekin bizi gara —gehiago edo gutxiago— gu guztiok. Barne-errealitate hori ere kanpoko errealitate bihurtzea, hau da, emozioek gure jokabideei esker beren bulkada jarraitzea (bahitu egiten gaituzte), hori bai, saihets dezakegu.
Zer emozio sentitu nahi ditugun, printzipioz, ezin dugu erabaki, abisatu gabe iristen baitira gure barne-forora. Hala ere, zer emozio nahi ditugun “gure etxean” geratzea, eta horietako zein nahi dugun ahotik hitz egitea eta gure gorputzarekin jardutea, gure esku dago erabakitzea. Hala ere, horrek kontzientzia eta praktika eskatzen ditu.
Beraz, gure askatasunean dago sentitzen ditugun emozioekin zer egiten dugun eta gure kanpo-portaera nolakoa izatea nahi dugun aukeratzea: ongira, ontasunera eta egiara bideratu nahi badugu, zalantzarik gabe, barne-lan handia egin beharko dugu, agertzen diren eta norabide horietan eraman nahi ez ditugun emozio guztiak kudeatzeko.
Pertsona askok esango lukete amorrua “txarra” dela, eta, agian, pertsona berek esango lukete Gandhiren Indarkeriarik Ezaren Mugimendua “ona” dela. Hala ere, zein izan zen mugimendu horren eragile emozionala Indiako injustizia britainiarraren aurrean?
Hezkuntza formalaren erradiografia egin beharko bagenu, oraindik ere falta al da emozioei buruz gehiago eta hobeto heztea?
Ziurtasun osoz esango nuke gaur egun hezkuntzaren erradiografia bat izango litzatekeela, aldi berean, gure gizartearen erradiografia. Eta ziurtasun osoz esango nuke oraindik ere “auto hezkuntza” emozionala falta dela heldu askorentzat: irakasleak, gurasoak, politikariak, epaileak, medikuak, suhiltzaileak eta artzainak (gutxi egon arren)…
Helduen “autohezkuntza” hori gabe, oso zaila da haurren heziketa emozionala, ez gara engainatuko. Horrek ez du esan nahi merezi duenik heziketa emozionaleko programak ikasgeletara eramatea, jakina baliagarria dela. Baina funtsezkoa da programa horiek beroarekin joatea irakasleen bihotzean, zuzendaritza-batzordeen bihotzean, eta, batez ere, bakea eta bizikidetza harmonikoa eraikitzeko heziketa emozionala izatea ikastetxeetako kulturaren ardatz nagusia.
Ez du ezertarako balio emozioen aurpegierak ikasgeletako ateetan izateak, ikasleek identifika dezaten nola sentitzen den goizetan, haien arteko gatazka baten aurrean haiek kanporatzea edo jolastokirik gabe uzteko zigor antzua aukeratzen bada.
Enpatia landu daitekeen atributua da? Nola egin?
Irakaslea banaiz, eta mutiko bat (Marcos) egonezin oso tarte baten ondoren, eta nik eskola ematen dudan bitartean, haserretu egiten da ikaskidearekin (Yaiza), eta arkatz gustukoena bitan ematen dio, negar egitera eramaten duena; bi aukera ditut:
A) (Haserre eta nire ahotsa altxatzen diot) “Marcos, mila aldiz esan dizut: nazkatuta nauzu. Yaizari traba egiten ez dionean, Lucíari edo Jacobori traba egiten die. Arazoa traba egitea da, nik azaltzen dudanari kasurik ez egitea. Ba, badakizu esaten dizudala: zer amaitu zen! Oraintxe bertan barkamena eskatzen diozu Yaizari, arkatz berria erosiko diozu, bihar aitarekin hitz egingo dut ikustera etortzeko, eta korridorera joango zara egin duzunari buruz gogoeta egitera”.
B) (Irmotasunez, baretasunez eta maitasunez diot) “Marcos, ikusten dut goiz osoan zurekin egon den kezkak Yaizarekin haserretu eta bere arkatz gogokoena haustea lortu duela. Ziur nago ez zeniola lankideari kalterik egin nahi, bihotzean ona zarelako. Hala ere, orain arazo bat dugu hautsitako arkatz batekin; arkatz hori da, gainera, gustukoena. Beraz, gero, denbora bat eman beharko dugu Yaizari egindako kaltea konpontzeko nola konpontzen dugun ikusteko. Ikusiko dugu, halaber, zer gertatu den eta berriro gerta ez dakizun nola lagundu. Orain, klasearekin jarraitzen dugu jarduera hori amaitzeko, zuen ustez?”
Bi aukeretako batean enpatia landu dut Marcosekin, harekiko enpatiaren bidez. Zeinetan?
Enpatia bizikidetzarako giltzarria dela uste duzu, baita bullying-egoerei aurrea hartzeko ere, zergatik?
Enpatiak “ni arrotzaren” zentzua garatzea ahalbidetzen du, hau da, beste pertsona batek sentitzen duena sentitzea. Enpatiak norberarengandik harantzago joateko aukera ematen du, hau da, enpatia da maitasunaren bide misteriotsuan barneratzeko bidea ematen duen premisa. Enpatizatzen ahal dugunean, besteen mina sentitzeko eta saihestu nahi izateko ateak irekitzen dira, hau da, errukia sentitu eta zerbait egin dezakegu.
Esan genezake haur batek bullying-a egiten duenean, ziurrenik sufritzen duelako eta besteengan sufrimendua eragiten duelako egiten duela bullying-a, bere mina arintzen duela. Ezin dira enpatikoak izan, ezin dute besteengan eragiten duten minarekin konektatu, ezin dira beren buruarengandik atera. Probokazio horiek jasotzen dituzten haurrek ere enpatiarik ez badute, mina eragiten jarraituko dute beste batzuetan, eta, hala, betiko jazarpen-kateak egingo dira.
Enpatiak bullying-egoerak saihesten laguntzen digu, eta aukera ematen digu batak bestearekin bakean bizitzeko, gure arteko desberdintasunak gorabehera. Hala ere, konkistatu aurretik, gure emozioak (mingarriak ala ez) ezagutzeko eta emozio horiek kudeatzen ikasteko gaitasuna lortu behar dugu nahitaez.
Gizartea emozionalki alfabetatuta dago?
Uste dut duela hamar urte baino gehiago zegoela, eta espero dut 2033an baino gutxiago egongo dela.
Helduen alfabetatze emozionala autohezkuntzatik pasatzen den aukera da. Pentsatu nahi dut gero eta gehiago jabetzen garela horretaz, eta barne-atalase horiek gurutzatzeko motibazio handiagoa dugula. Etorkizuneko helduak diren haurren kasuan, guztion artean eman diezaiekegu altxor hori, azken batean, iparrorratz bat, itsaso zailenetan nabigatzeko, barrutik mugitzen diren itsasoetan, alegia.
Eduki publikatzailea
Banner Home
